Χριστουγεννιάτικα έθιμα στις Σέρρες
Στα Καλά Δένδρα, την παραμονή των Χριστουγέννων, έχουν την τιμητική τους οι
ηλικιωμένοι, που βγαίνουν και λένε τα κάλαντα, δεχόμενοι για κέρασμα κρασί και
ξυλοκέρατα.
Το “Χριστόξυλο” και το “Πάντρεμα της Φωτιάς” είναι δύο, όχι και τόσο γνωστά
Χριστουγεννιάτικα έθιμα που τα συναντάμε κυρίως στην Μακεδονία, στα χωριά του δήμου
Νιγρίτας.
Το “Χριστόξυλο” είναι το πρώτο κούτσουρο που θα καεί στο τζάκι το βράδυ της παραμονής
των Χριστουγέννων, αφού το πρωί της ίδιας μέρας καθαριστεί το τζάκι επιμελώς. Κατά το
έθιμο, χρησιμοποιείται για “Χριστόξυλο” οποιοδήποτε μεγάλο ξύλο ή κούτσουρο.
Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, αφού έχει συγκεντρωθεί όλη η οικογένεια
γύρω από το τζάκι, ανάβεται το “Χριστόξυλο” και έως τα Θεοφάνεια η φωτιά στο τζάκι δεν
πρέπει να σβήσει.
Μ’ αυτόν τον τρόπο πιστεύεται ότι μένουν έξω από το σπίτι οι καλικάτζαροι, που εκείνες τις
μέρες βρίσκονται πάνω στη γη. Για τη φωτιά που προσφέρει το “Χριστόξυλο” την παραμονή
των Χριστουγέννων η λαϊκή παράδοση λέει ότι ζεσταίνει τον νεογέννητο Χριστό στη Φάτνη.
Η στάχτη που δημιουργείτε στο τζάκι εκείνες τις ημέρες (από τα Χριστούγεννα έως τα Φώτα)
θεωρείται πως διώχνει το κακό και γι’ αυτό σκορπίζεται γύρω από το σπίτι, τους στάβλους
αλλά και στα χωράφια.
Χριστόψωμο
Το “ψωμί του Χριστού” ως έθιμο το συναντάμε κυρίως στα Δαρνακοχώρια. Γίνεται, την
παραμονή των Χριστουγέννων, από τη νοικοκυρά του σπιτιού, με ιδιαίτερη ευλάβεια και με
ειδική μαγιά (από ξερό βασιλικό κ.ά).
Απαραίτητος επάνω, είναι χαραγμένος ο σταυρός. Γύρω – γύρω υπάρχουν διάφορα
διακοσμητικά, σκαλιστά στο ζυμάρι ή πρόσθετα στολίδια.
Την παραμονή των Χριστουγέννων, ο νοικοκύρης παίρνει το χριστόψωμο, το σταυρώνει και
το κόβει. Η οικογένεια είναι μαζεμένη στο σπίτι. Σε λίγο θα αρχίσει η προ του τέλους
νηστίσιμη μυσταγωγία. Το τραπέζι στρώνεται: στη μέση το χριστόψωμο, φασόλια
μαγειρεμένα δίχως λάδι για την ημέρα αυτή, τουρσιά λάχανο, ντομάτες, πιπεριές,
καρπουζάκια, σέλινο, καρότο και κρασί κόκκινο του σπιτιού.
Γύρω από το χριστόψωμο υπάρχουν και άλλες παραδόσεις. Όλα αυτά αναφέρονται στην
ενότητα της Εκκλησίας και των λαών, με συμβολικό πρότυπο την ένωση των κόκκων του
σίτου σ΄ ένα ψωμί.
Κάποτε, οι Σαρακατσάνοι τσοπάνηδες έφτιαχναν δύο χριστόψωμα. Το πρώτο, το καλύτερο
και με τα πιο πολλά κεντίδια, είναι για το Χριστό “για να τους φυλάει και να τους βλογάει”.
Πάνω του σκαλίζουν ένα μεγάλο σταυρό – φεγγάρι με πέντε λουλούδια.
Το δεύτερο, η τρανή Χριστοκουλούρα ή Ψωμί του Χριστού, είναι για τα πρόβατα. Έτσι τα τιμά
ο βοσκός και τα βλογά ο Χριστός. Στη Χριστοκουλούρα παριστάνεται με ζύμη, όλη η ζωή της
στάνης, δηλαδή η μάντρα, τα πρόβατα, οι βοσκοί κ.ά.
Έθιμο της Μπάμπως ή Βρεξούδια
Κάθε χρόνο, στις 8 Ιανουαρίου και στις περιοχές του νομού Σερρών, Ν. Πέτρα, Μονοκκλησιά
και Χαροπό, μια διαφορετική μέρα ξημερώνει. Την ημέρα αυτή, πραγματοποιείται το έθιμο
της “Μπάμπως” η “Βρεξούδια” και επειδή σ’ αυτό το έθιμο κυρίαρχο ρόλο έχουν οι γυναίκες,
με τους άνδρες να παραμένουν στα σπίτια τους ή να παρακολουθούν από μακριά,
ονομάστηκε μεταγενέστερα “Ημέρα της Γυναικοκρατίας”.
Η ημέρα αυτή είναι ημέρα τιμής στην γηραιότερη γυναίκα του χωριού (μπάμπω) που
εκτελούσε κατά το παρελθόν και χρέη μαμής.
Κατά την ημέρα αυτή, όλες οι παντρεμένες γυναίκες του χωριού κάτω από τους ήχους
μουσικών οργάνων, (παλιότερα με τους ήχους της γκάιντας) μαζεύονται στην κεντρική
πλατεία και από εκεί πορεύονται προς το σπίτι της μπάμπως για να της προσφέρουν δώρα.
Στη συνέχεια, σχηματίζοντας πομπή, με σκωπτικά τραγούδια χορό και κρασί, την περιφέρουν
στην πλατεία.
Κατά τη διάρκεια όλων των παραπάνω δεν επιτρέπεται να πλησιάσει κανείς άντρας, διότι τα
δρώμενα είναι ακατάλληλα για αντρικά αυτιά. Αν παρ’ όλα αυτά τολμήσει κάποιος να
πλησιάσει, τότε οι γυναίκες τον κυνηγούν, τον καταβρέχουν και προσπαθούν να του βγάλουν
ένα ρούχο, το οποίο στην συνέχεια θα δημοπρατήσουν.
Μετά το πέρας της πομπής ακολουθεί γλέντι “κεκλεισμένων των θυρών”, με σκωπτικά
τραγούδια, παραδοσιακά εδέσματα και κρασί μέχρι τελικής πτώσης!
Το έθιμο αυτό το έφεραν οι Θρακιώτισες από την Πέτρα της Αν. Ρωμυλίας και το γιορτάζουν
κάθε χρόνο από την εγκατάσταση τους στην Νέα Πέτρα Σερρών. Πολύ αργότερα διαδόθηκε
και σε άλλα χωριά του Νομού Σερρών. Σύμφωνα με τους λαογράφους, το έθιμο έχει ρίζες
αρχαιοελληνικές και θυμίζει τα Θεσμοφόρια και περισσότερο τα Αλώα που γίνονταν την ίδια
εποχή.
Η γιορτή του μαγκαλιού
Το μεσημέρι της παραμονής Πρωτοχρονιάς, στους δρόμους και τις πλατείες της πόλης των
Σερρών και σε πολλά χωριά, ο κόσμος αποχαιρετά τον παλιό χρόνο ψήνοντας χοιρινό στο
μαγκάλι. Από παλιά, το χοιρινό αποτελούσε κύριο πιάτο των εορτών μετά τη 40ήμερη
νηστεία. Οι οικογένειες ταΐζανε το γουρούνι προσπαθώντας να το παχύνουν και το έσφαζαν
για το εορταστικό τραπέζι.
Το έθιμο «Καλαντάρια» αναβιώνει την παραμονή των Χριστουγέννων στα Χρυσοχώραφα
Ηράκλειας. Μετά τις 12 το βράδυ τα παλικάρια του χωριού μετά από άδεια του Παπά
έβγαιναν στους δρόμους σε ομάδες των 7-8 ατόμων και τραγουδούσαν τα κάλαντα. Μάλιστα
ένα μέλος της κομπανίας υποδυόταν τον γάιδαρο και ένας ακόμα την γάτα.
Το Κουρμπάνι είναι ένα πανάρχαιο έθιμο (και συνεχίζεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας) το
οποίο αναβιώνει σε 4 Δήμους τους Ν. Σερρών. Aνήμερα της γιορτής του Αγ. Ιωάννη στις 7
Ιανουαρίου, αναβιώνει στο Δήμο Πρώτης. Ο βασικός πυρήνας του εθίμου βασίζεται στην
έννοια της θυσίας στον Άγιο του κάθε χωριού. Με αυτό τον τρόπο οι κάτοικοι της περιοχής
επιχειρούσαν να εξευμενίσουν τον Άγιο τους για το καλό των ίδιων και του χωριού. Σήμερα
το «Κουρμπάνι» τελείται με πολύ μικρές διαφοροποιήσεις στους προαναφερόμενους
Δήμους: Μετά την Θεία λειτουργία αφού πρώτα ο Ιερέας ευλογήσει τους πιστούς, οι κάτοικοι
του χωριού κατευθύνονται στο χώρο όπου έχει στηθεί η γιορτή. Η προετοιμασία του
φαγητού που προσφέρεται στους πιστούς, γίνεται 2-3 ημέρες πριν. Τα υλικά για το φαγητό
είναι προσφορά των κατοίκων (στην περίοδο της Τουρκοκρατίας το προσέφεραν πλούσιοι
Έλληνες) σε ζώα-σφάγια τα οποία οι αρχιμάγειροι βράζουν σε μεγάλα καζάνια.
Χρόνια πολλά πριν, μόνο άντρες τραγουδούσαν τα κάλαντα που επιτρεπόταν να
κυκλοφορούν το ξημέρωμα και νωρίς το πρωί. Σε περιοχές του Νομού Σερρών ιδίως όπου
υπήρχαν ντόπιοι πληθυσμοί, κυρίως στη Νιγρίτα αλλά και τα νταρνακοχώρια δύο με τρεις
τα ξημερώματα παρέες κυρίως παλληκαριών με μαγκούρες στα χέρια από κλαδιά σουρβιάς,
ένα άκαρπο θάμνο, χτυπούσαν τις πόρτες για να τους ανοίξουν οι νοικοκυραίοι και να πούνε
τα κάλαντα. Η μαγκούρα συμβόλιζε το ραβδί που κρατούσε ο Ιωσήφ πηγαίνοντας στη
Βηθλεέμ. Χτυπούσαν την πόρτα και σούρβα – σούρβα έλεγαν τα κάλαντα, ακουμπούσαν με
τις μαγκούρες τα πρόσωπα των νοικοκυραίων δίνοντας ευχές για δύναμη όπως δυνατή ήταν
και η μαγκούρα σουρβιάς που κρατούσαν. Παράλληλα προσαρμόζανε τους στοίχους στα
κάλαντα για κάθε μέλος της οικογένειας και έδιναν ευχές ανάλογα στην ιδιότητά τους. Οι
ιδιοκτήτες του σπιτιού τους κερνούσαν με χειροποίητα καλούδια δίνοντας ευχές για υγεία
και ευημερία.
Στα Δαρνακοχώρια (Πεντάπολις, Χρυσό, Ν. Σούλι, Αγιο Πνεύμα και Εμμανουήλ Παπάς), το
βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, όλα τα μέλη της οικογένειας συγκεντρωνόταν
γύρω από το χαμηλό τραπέζι που ονομαζόταν σοφράς. Έμεναν όρθιοι κρατώντας στο χέρι
από ένα αναμμένο κερί λέγανε μία προσευχή και στη συνέχεια ο αρχηγός της οικογένειας
θύμιαζε το Χριστόψωμο και όλα τα μέλη, το φαγητό, το σπίτι, τα ζώα, τη σοδειά τον καπνό,
και ύστερα κάθονταν σταυροπόδι γύρω από το σοφρά.
Όλοι έτρωγαν από το ίδιο βαθύ πιάτο και χρησιμοποιούσαν για πετσέτα ένα μακρύ σάλι,
απλωμένο γύρω από το τραπέζι. Πριν αρχίσουν όμως το φαγητό έπρεπε να πάρουν όλοι από
ένα λουκουμούδι (μικρά ψωμάκια μπουκιές) που ήταν κυκλικά τοποθετημένα επάνω στο
Χριστόψωμο, όπου μέσα σ' ένα απ' αυτά η νοικοκυρά είχε βάλει ένα φλουρί ( δεκάλεπτο,
εικοσάλεπτο ή δραχμή). Στη συνέχεια, έπαιρνε ο καθένας από ένα λουμουμούδι, το
βουτούσε μέσα στο κρασί να γλυκάνει και να μαλακώσει. Ο τυχερός δεχόταν ευχές για υγεία
και ευτυχία. Το έθιμο επαναλαμβανόταν και την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και των
Φώτων. Το τραπέζι ήταν γεμάτο ξηρούς καρπούς και σπόρους και το άφηναν μετά το φαγητό
στρωμένο όλη νύχτα και περίμεναν να κατέβη ο Χριστός να δειπνήσει.
Στον Νέο Σκοπό γίνεται ανήμερα της Πρωτοχρονιάς το «σουρβάκισμα». Από νωρίς, όλα τα
μικρά παιδιά, βγαίνουν να «σουρβακίσουν» κρατώντας στο χέρι τη «σουρβάκα», ένα κλαδί
από δέντρο του βουνού. Πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι, χτυπούν την πόρτα με τη «σουρβάκα»
και λένε «σούρβα σούρβα με υγεία και ευτυχία το νέο έτος, χρόνια πολλά».
read more: link
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου